نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم

مقدمه‌ی مترجم

«آنارشیسم چیست؟» پاسخ به این پرسش را انگار همه می‌دانیم. درواقع پرسشی ساده‌تر از این گویی پیدا نمی‌شود. می‌گویند که آنارشیسم بلبشو است، خشونت‌زاست، پس باید از آن حذر کرد. مخالفان نظری آن می‌گویند که ایده‌یی است خام که چفت‌وبست نظری محکمی ندارد. خب، اینها را که مخالفانش می‌گویند اما خودش چیست؟ برای شناخت یک پدیده که نمی‌توان (یا فقط نمی‌توان) به آرای مخالفانش اتکا کرد. درست آن است که باید آن را از منابع دست اول و شارحانش شناخت. پس چرا از این منابع محروم ایم؟ این تبعیض در مورد آنارشیسم از کجا آب می‌خورد؟ تاریخش چیست؟ اندیشمندانش چه کسانی اند و چه می‌گویند؟ چرا این محروم بودن، این سانسور در مورد ایده‌های دیگر وجود ندارد (یا دست‌کم در این حد وجود ندارد)؟

واقعیت این است که آنارشیسم تابو است و هر پدیده‌یی را که وارد قلمرو تابو بکنند به این می‌ماند که روح و رنگارنگی‌اش را از آن گرفته باشند. آن پدیده به‌یکباره گویی دیگر هیچ وجه و جنبه و رنگی ندارد، انگار که هرگز نداشته است، مگر یک وجه آن‌هم همه بدی و ویرانی و تیرگی و رنگش بی‌رنگی. حال‌آنکه پدیده‌ها، به‌ویژه جریان‌های فکری در اساس رنگارنگ و چندوجهی هستند.

آنارشیسم (یا لیبرتاریانیسم یا جریان‌های لیبرتری؛ عبارت‌های دیگری که غالبا در معنای مترادف آن به کار می‌روند) اتفاقا طیف وسیعی از رنگ‌ها را شامل می‌شود. جریان‌های متعددی دارد و آنچه همه‌ی آنها را درون تعریف نگه می‌دارد دو رنگ اصلی این طیف است: ۱. رد و انکار هرگونه اقتدار از دولت گرفته تا قدرت مذهب و پدرسالاری ۲. ایجاد جامعه‌ی خودگردان بر مبنای اصول همبستگی و کمک متقابل اعضا چنان‌که در آن کسی بر دیگری تسلط نداشته باشد و استثماری صورت نگیرد. و ترم آنارشی که اشاره به یک وضعیت دارد نه بلبشو و خشونت بلکه به معنای وضعیت بی‌سروری است، وضعیتی که در آن کسی بر دیگری سروری و سیادت نداشته باشد، وضعیت عاری از تسلط یک فرد یا نهاد یا گروه بر فرد یا نهاد یا گروهی دیگر.درواقع آنارشی وضعیت حاصل از کار همگانی و متکثر در برابر کار متمرکز و ختم به یکنفر یا به یک محفل شونده است.

فرصت ارزشمند شناخت آنچه در ایران از من و ما دریغ می‌شد یعنی نه فقط آشنایی با یک ایده‌ی مگو بلکه اساسا آشنایی در فضایی بی‌پیشداوری و آزاد را در فرانسه به دست آوردم. آزاد از طرفداری‌های حزبی و سکتاریستی و محفلی. تصورش را بکنید که درقفسه‌های کتابخانه‌ها ردیف پشت ردیف کتاب از آنارشیسم، این ایده‌ی هراس‌آورِ قدغن ببینید، ببینید و بشنوید که در دانشگاه‌ها درباره‌ی آن بحث و فحص می‌شود، کسانی، بسیاری کسان، خود را لیبرتر یا آنارشیست یا آنارکوسندیکالیست می‌دانند و بدون ذره‌یی واهمه از باورهایشان دفاع می‌کنند و کار به اینجا ختم نمی‌شود: جوامع و جنبش‌های لیبرتری در سرتاسر فرانسه و ایتالیا و اسپانیا و آلمان و انگلستان و در شرق اروپا و همینطور امریکای لاتین و ژاپن و… این تازگی‌ها در روژآوا سرزنده و شادمان با اصول ضداقتدار و خودگردانی مردمی به هستی خود ادامه می‌دهند. آنارشیست‌ها در هر تظاهرات ضد سیستم در فرانسه با پرچم سرخ و سیاه‌شان حضور دارند و چه بسا خود آن را سازمان می‌دهند.

البته اینها که می‌نویسم به این معنی نیست که تصور شود آنارشیست‌ها در جوامع غربی و غیرغربی در خطر و در مظان اتهام نیستند که هستند و به‌شدت هم هستند اما خواننده متوجه هست که صحبت اینجا از ایجاد فرصتی برای ابراز آزادانه‌ی یک ایده است. هیچ چیزی برای مردم یک مملکت بدتر از این نیست که از آشنایی با آرا و باورهای مختلف محروم بماند. ایجاد فرصتی برای شکستن تابوها و نشان دادن رنگین‌کمان جریان‌های فکری شاید از مبرم‌ترین وظیفه‌های روشنفکری باشد.

تاریخ مبارزاتی جنبش‌های اجتماعی ــ سیاسی، همان‌طور که در متن فیلمنامه خواهیم خواند در موارد مهمی چون تثبیت اعتصاب و اعتصاب سراسری و تعیین روز اول ماه می به‌عنوان نماد مبارزه‌ی کارگران مرهون لیبرترها، آنارشیست‌ها و آنارکوسندیکالیست‌هاست.

باری، برگردان فارسی متن فیلمنامه‌ی نه خدا، نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم فیلم مستند ساخته‌ی تانکرد رامونه را برای پر کردن جای خالی اثری در مورد این جریان فلسفی ــ سیاسی و به‌ویژه برای جان‌های جست‌وجوگری که دانستن را ورای داوری‌های متداول حق ابتدایی خود و همگان می‌دانند به انتشار می‌رسانم. بدانیم که هرگاه پاسخ پرسشی اخم و رو ترش کردن و حواله دادن‌های معهود بود، دروغی پنهان می‌کنند و منفعتی حاصل یا در خوش‌بینانه‌ترین حالت بی‌سوادی‌شان را می‌پوشانند.

می‌ماند یکی دو نکته در مورد ترجمه. ازآنجاکه این برگردانی است از فیلمنامه‌ی مستند، حس و هدف من این بوده که حس‌وحال کار حفظ شود. هیچ دخل و تصرفی در کار نکرده‌ام. مصاحبه‌شوندگان هرکدام به زبان خود، فرانسوی و ایتالیایی و انگلیسی و اسپانیایی و روسی، در فیلم صحبت می‌کنند. در فیلمنامه‌یی که کارگردان فیلم، تانکرد، برایم فرستاد همه، جز متن‌های انگلیسی، به فرانسوی ترجمه شده بودند، به‌این‌ترتیب کار من راحت شد و متن را از فرانسوی و گاه انگلیسی برگردانده‌ام؛ آن دو زبانی که از بین این‌همه می‌دانم. پانوشت‌ها همه‌جا از من است.

نکته‌ی آخر اینکه متن فیلمنامه اینجا به صورت بخش‌به‌بخش منتشر خواهد شد تا درنهایت نسخه‌ی کامل آن نیز در اختیار مخاطب قرار بگیرد.

ر. ا.

نسخه‌ی کامل فیلمنامه در:

بخش به بخش بخوانید:

• نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم ـ بخش یکم فیلمنامه

  زایش آنارشیسم و پیر ـ ژوزف پرودون

  فیلم مستندی از تانکرد رامونه* Tancrède Ramonet _ برگردان فیلمنامه از: رضا اسپیلی

• نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم ـ بخش دوم فیلمنامه

  میشل باکونین و بین‌الملل ضد اقتدار

  فیلم مستندی از تانکرد رامونه* Tancrède Ramonet _ برگردان فیلمنامه از: رضا اسپیلی

• نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم ـ بخش سوم فیلمنامه

  روز اول ماه می و تبلیغ از راه عمل انقلابی

  فیلم مستندی از تانکرد رامونه* Tancrède Ramonet _ برگردان فیلمنامه از رضا اسپیلی

• نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم ـ بخش چهارم فیلمنامه

  دوره‌ی گذر از ترور و گذار به سندیکالیسم انقلابی

  فیلم مستندی از تانکرد رامونه* Tancrède Ramonet _ برگردان فیلمنامه از: رضا اسپیلی

• نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم ـ بخش پنجم فیلمنامه

  دوره‌ی عمل مستقیم

  فیلم مستندی از تانکرد رامونه* Tancrède Ramonet _ برگردان فیلمنامه از: رضا اسپیلی

• نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم ـ بخش ششم فیلمنامه

  انسان نو و آموزش لیبرتری

  فیلم مستندی از تانکرد رامونه* Tancrède Ramonet _ برگردان فیلمنامه از: رضا اسپیلی

• نه خدا نه ارباب؛ تاریخچه‌ی آنارشیسم ـ بخش هفتم و پایانی فیلمنامه

  راهزنان تراژیک

  فیلمی مستند از تانکرد رامونه* Tancrède Ramonet _ برگردانِ فیلمنامه از: رضا اسپیلی

---